Aktivni i potencijalni korisnici sistema Microsoft Dynamics 365 Business Central su često zbunjeni velikim brojem termina, varijanti softvera, opcija za licence i mogućnosti postavke sistema. Često se neki termini delimično nepravilno ističu ili se neke opcije nepravilno poistovećuju, a svakako razni izvori informacija mogu ponuditi određene informacije, ali uz neke pretpostavke, koje nisu eksplicitno istaknute, što dodatno može napraviti zabunu.
Često se u praksi mešaju pojmovi SaaS i OnPrem, sopstveni server ili Cloud i kupovina ili zakup licenci. Mogu se pronaći mišljenja da je On-Prem = sopstveni server, a SaaS = Cloud, što nije tačno. On-Prem i SaaS su dve varijante sistema/softvera ili implementacije, dok su server ili Cloud metodi postavke odnosno načini postavke baze (deployment odnosno hosting opcije). Na kraju, zakup ili kupovina licenci su potpuno odvojena priča i odnose se na metod licenciranja, iako se često sreće poistovećivanje Zakup = SaaS i Kupovina = OnPrem, što takođe nije ispravno.
Ovo su tri potpuno odvojena pitanja i teme i tako ih treba i posmatrati.
U ovom tekstu pokušaćemo da istaknemo neka pojašnjenja koja se odnose na varijante softvera, licenciranja i postavke ovog ERP sistema.
TIP SOFTVERA: ONPREM ILI SAAS
On-Prem (ili On-Premise) je tradicionalni metod implementacije, gde klijent kupuje ili rentira licence. Iako se često kao karakteristike ovog metoda ističu kupovina licenci i sopstveni server, to nije tačno. Tri su bitne karakteristike ovog tipa softvera:
- Klijent ima pravo izmena i modifikacija prema svojim potrebama, kao i direktan pristup bazi. Dakle, klijent ima vlasništvo nad bazom (ne sistemom i licencama, jer ih ne može preprodati).
- Druga bitna karakteristika je da se hardver i serverske licence (SQL server licence, Windows server licence i sve druge potrebne licence) nabavljaju odvojeno od sistema (nisu deo licenci i odgovornost su klijenta).
- Treća karakteristika je da su održavanje baze, sistema, procedure zaštite, bekap procedure, kao i prelasci na nove verzije (upgrade) aktivnosti koje zavise od klijenta (uz pomoć partnera, ali nisu deo obaveze i odgovornosti proizvođača). Upgrade u ovoj varijanti predstavlja praktično novu implementaciju: nova baza, novi podaci i novi proces implementacije.
Ovo je varijanta implementacije koju je Microsoft nudio kao jedinu sve do 2019. godine. Takođe, mnogi drugi sistemi su često ovo nudili kao jedinu opcije sve do poslednjih 5-10 godina, pa je zato ovaj metod toliko rasprostranjen. Takođe, mnogi sistemu su jedino nudili opcije kupovine licenci i postavke baze na server klijenta, da je to razlog zašto se ovi termini poistovećuju.
Ističemo da postavka Microsoft 365 Business Centrala na svoj server nije deo definicije OnPrem (postoji mogućnost da se OnPrem sistem implementira na Cloud), niti da je preduslov OnPrem implementacije kupovina licenci (podržana je opcija zakupa OnPrem licenci, što detaljnije opisujemo kasnije).
SaaS je Softver as a Service i ovde moramo istaći razlike u teorijskoj i Microsoft definiciji ovog termina. Po teoriji, ova varijanta znači da se softver koristi kakav jeste (proizvođač je izradio finalni proizvod) ili uz mogućnosti samo registrovanih izmena od proizvođača (ne partnera). Dakle, klijent iznajmljuje pravo da koristi rešenje kakvo jeste, bez direktnog pristupa bazi. Hardver i serverske licence su deo sistema/licenci, a održavanje baze, sistema i novih verzija je automatsko (odgovornost proizvođača).
U Microsoft terminologiji i praksi termin SaaS je dosta evoluirao, pa odstupa od ove definicije u prvoj karakteristici. Inicijalno je Microsoft lansirao BC Online sa idejom uske definicije SaaS. Međutim, ovo je brzo izmenjeno i Microsoft omogućava specifične (personalizovane) izmene SaaS baze svakom klijentu. Time je praktično prva (i teorijski najvažnija definicija SaaS) uklonjena i izjednačena sa On-Prem.
SaaS BC (ili BC online) sada predstavlja sistem koji se dobija na Microsoft Azure (Cloud) uz kompletnu potrebnu infrastrukturu (Microsoft brine o bazi i upgrade-ima u budućnosti), ali u implementaciji, doradama/modifikacijama i funkcionalnostima se ne razlikuje od On-Prem (osim nekoliko manjih razlika, koje ne bismo ovde elaborirali).
METOD POSTAVKE (DEPLOYMENT METHOD): CLOUD ILI SERVER
Često se u praksi meša tip softvera i metod postavke softvera. Metod postavke je Cloud ili sopstveni server. On-Prem može biti implementiran i na Cloud (bilo kom Cloud) i na sopstvenom serveru. SaaS može samo na Cloud (i to samo Microsoft Cloud).
Sumarno, ovo su (ne) moguće kombinacije:
| Metod postavke
Tip softvera |
Server | Cloud |
| On-Prem | Moguće | Moguće
(bilo koji Cloud) |
| SaaS | Nije moguće | Moguće
(Microsoft Azure) |
TIP LICENCI: KUPOVINA ILI ZAKUP
Kao što smo pomenuli, i ovde je često bilo zabuna, poistovećivanjem SaaS i rentiranja, odnosno On-Prem i kupovine licenci, što nije tačno. U praksi se ređe sreće opcija da klijent radi On-Prem implementaciju i rentira licence, ali to je dozvoljena kombinacija. SaaS podržava samo opciju rente (Subscription metod licenciranja), dok On-Prem omogućava i kupovinu (Perpetual) i rentu (Subscription).
Ističemo da Microsoft od 01.04.2025. godine ukida opciju trajne kupovine za nove korisnike.
Sumarno, ovo su (ne)moguće kombinacije iz ugla licenci.
| Metod licenciranja
Tip softvera |
Kupovina (Perpetual) | Zakup (Subscription) |
| On-Prem | Moguće
(Microsoft ne dozvoljava od 01.04.2025.) |
Moguće |
| SaaS | X | Moguće |
Šta uključuju licence:
- Kod On-Prem, licenca uključuje pravo korišćenja sistema. Sve ostale stvari su ili odgovornost klijenta (osiguranje infrastrukture, serverskih licenci, briga o bekapu i upgrade-ima) ili deo BREP – godišnjeg održavanja (mogućnosti kupovine novih licenci i mogućnosti konverzije licenci).
- Kod SaaS, licenca uključuje sve navedeno: pravo korišćenja, infrastrukturu i održavanje.
Dodatno, kod On-Prem implementacije, klijenti, pored licenci, mogu, ako žele nezavisnost od partnera, kupiti ili zakupiti objekte za razvoj (tabele, stranice, izveštaje i jedinice koda).
PRAKSA
Kao što smo naveli u tekstu, SaaS varijanta novijeg je datuma u svim softverima. Upravo zbog toga, OnPrem implementacije, koje su u prošlosti jedino podržavale opcije kupovine licenci i postavke baze na sopstveni server, su mnogo zastupljenije, a zbog toga se i poistovećuju varijante OnPrem + kupovina licenci + sopstveni server.
Ističemo i da u Microsoft terminologiji, sve više dominira opcija SaaS + renta + Cloud. Od 01.04.2025. opcija kupovine licenci više ne postoji za nove korisnike, pa praktično ostaju samo varijante:
- SaaS + renta + Cloud
- OnPrem + renta + server
- OnPrem + renta + Cloud
Kako se odlučiti? Odgovor zahteva detaljniju analizu, ali jedan jednostavan vodič može biti provera da li imate neophodnu infrastrukturu (server ili privatni Cloud, sa svim serverskim licencama). Ako nemate, verovatno ste dobar kandidat za SaaS, mada ponavljamo, procena zavisi od konkretne situacije i puno drugih parametara.
